Potas jest jednym z najważniejszych pierwiastków w organizmie człowieka. Jest on głównym pierwiastkiem płynu wewnątrzkomórkowego. Potas reguluje pracę układu nerwowego oraz jest odpowiedzialny za napięcie mięśni. Ponadto wpływa na metabolizm węglowodanów i białek. Jednak jeśli w organizmie jest go za dużo, może przynieść więcej szkody, niż pożytku. spis treści 1. Rola potasu w organizmie 2. Kiedy wykonywane jest badanie stężenia potasu we krwi? 3. Wyniki badania stężenia potasu we krwi Wysokie stężenie potasu Niski poziom potasu rozwiń 1. Rola potasu w organizmie Potas, podobnie jak chlor i sód, reguluje ciśnienie osmotyczne komórek oraz wpływa na równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Jony potasu, będąc składnikiem pompy sodowo-potasowej, regulują transport substancji do komórek, gdyż zwiększają przepuszczalność błon komórkowych oraz zapobiegają pęcznieniu komórek (przewodnienie). Zobacz film: "Polacy żyją aż 7 lat krócej niż Szwedzi" To musisz wiedzieć Potas reguluje pracę układu nerwowego i odpowiada za napięcie mięśni. Nadmiar potasu to inaczej hiperkaliemia. Nadmiar potasu w organizmie może prowadzić nawet do śmierci. Dzienne zapotrzebowanie na potas wynosi 40-50 mmol. Produkty bogate w potas to ziemniaki, pomidory, banany, orzechy, rzepa, szczypiorek. Objawy nadmiaru potasu w organizmie to apatia, drgawki, skurcze a także zaburzenia pracy serca. Nadmiar potasu powoduje wrzody żołądka, hiperisnulinizm i krwotoki. Niedobór potasu prowadzi do nadciśnienia, obrzęków i drżenia mięśni. Potas jest najważniejszym mikroelementem organizmu człowieka. Nadmiar spożytego potasu jest wydalany przez nerki, z kałem, a około 5% z potem. Dobowe zapotrzebowanie na potas wynosi 40-50 mmol. Jednakże, jak wskazują badania, większość społeczeństwa spożywa około 25 mmol/dobę. Związane jest to ze zbyt niskim spożyciem warzyw i owoców, które stanowią główne źródło tego pierwiastka. ProduktZawartość potasu w 100 g produktu (mg)ProduktZawartość potasu w 100 g produktu (mg)Ziemniaki557Pomidor282Kasza gryczana443Sok pomidorowy206Cielęcina364Pomarańcza183Groszek353Jabłko134Banan315Jajko133 2. Kiedy wykonywane jest badanie stężenia potasu we krwi? Potas we krwi oznaczany jest w rutynowym badaniu lekarskim, gdy występują takie objawy jak osłabienie czy zaburzenie rytmu serca. Stosowane jest także do oceny zaburzeń równowagi elektrolitowej. Rutynowo badanie poziomu potasu we krwi wykonuje się w celu rozpoznania nadciśnienia tętniczego i u osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze w celu jego monitorowania oraz przyjmujących leki wpływające na jego stężenie. Badanie stężenia potasu w osoczu lub surowicy krwi wykonywane jest zawsze u osób z podejrzeniem jakiejkolwiek ciężkiej choroby. Badanie zlecane jest także w przypadku podejrzenia i monitorowania przebiegu chorób nerek, np. ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek oraz u osób leczonych dializami lub przyjmujących płyny pozajelitowo. 3. Wyniki badania stężenia potasu we krwi Prawidłowe stężenie potasu to 3,5 - 5,0 mmol/l. Interpretując wyniki pacjenta, warto zwrócić uwagę na jego ogólny stan kliniczny. Wysokie stężenie potasu Podwyższony potas we krwi (hiperkaliemia) świadczy o nadmiernej podaży potasu, upośledzeniu jego wydalania przez nerki (przy ostrej niewydolności nerek), o pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona), o hipoaldosteronizmie, nadmiernym wydalaniu potasu z komórek wywołanym rozpadem tkanek, będącym wynikiem urazu lub innego uszkodzenia. Na wysoki poziom potasu we krwi wpływa nadmierna degradacja tkanek i glikogenu wywołana częstym głodzeniem się lub nieleczoną cukrzycą, niedotlenienie tkanek (kwasica metaboliczna lub oddechowa), a także niektóre leki (indometacyna). Nadmiar potasu u zdrowych osób zostaje wydalony z moczem. Dlatego raczej niemożliwe jest, aby dostarczyć go sobie zbyt dużo wraz z dietą. Problemy mogą pojawić się wtedy, gdy spożywa się zbyt dużo suplementów zawierających ten pierwiastek oraz gdy nerki nie pracują prawidłowo. Nadmiar potasu może wówczas prowadzić do zaburzeń pracy serca. Wzrost poziomu potasu może wynikać ze stosowania niektórych leków. Są to, beta-blokery, leki przeciwangiotensynowe (inhibitory konwertazy angiotensyny), niesteroidowe leki przeciwzapalne, jak ibuprofen czy leki moczopędne oszczędzające potas. Dzieje się to jednak bardzo rzadko. Fałszywie podwyższony wynik może być spowodowany nieprawidłowym sposobem pobierania próbki krwi, jej przechowywania lub przygotowania do badania. Dzieje się tak też na skutek wielokrotnego ściskania pięści przed pobraniem próbki lub zbyt długiego czasu transportowania materiału biologicznego do laboratorium analitycznego. Nadmiar potasu w organizmie (hiperkaliemia) zagraża życiu i jest spowodowany wieloma czynnikami, do których należą: duże spożycie w połączeniu z niedostatecznym wydalaniem potasu przez nerki i innymi zaburzeniami. Zbyt duże spożycie może być wynikiem zażywania suplementów zawierających potas; krwawienie w układzie pokarmowym (wrzody żołądka, zapalenie błony śluzowej jelit); leki (sole potasowe penicyliny, leki stosowane w chorobach układu krążenia, amiodaron); nieodpowiednie kroplówki, żywienie pozajelitowe; zmniejszone wydalanie potasu przez nerki (choroby nerek); nadmierny rozpad komórek (np. nowotworowych, erytrocytów, posocznica); hiperinsulinizm (zbyt duża podaż insuliny lub jej nadmierne wydzielanie przez trzustkę); zmniejszenie objętości krwi krążącej (krwotoki). Rekomendowane przez naszych ekspertów Hiperkaliemią określa się stan, w którym stężenie potasu w osoczu przekracza 5,5 mmol/l. Nadmiar potasu w organizmie prowadzi do śmierci. Śmiertelność w ciężkiej hiperkaliemii (≥7,0 mmol/l) wynosi około 35-67%. Objawy nadmiaru potasu w organizmie początkowo nie są charakterystyczne. Wraz ze zwiększeniem stężenia potasu we krwi pojawiają się symptomy ze strony wielu układów: układu nerwowego – apatia, splątanie, mrowienie, drętwienie w kończynach, drgawki; układu mięśniowego – obniżenie siły mięśniowej, skurcze, a nawet porażenie mięśni; układu krążenia – zaburzenia pracy serca. Zarówno niedobór, jak i nadmiar potasu w diecie jest szkodliwy dla zdrowia, dlatego tylko odpowiednio zbilansowana dieta warunkuje prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Niski poziom potasu Zbyt niskie stężenie potasu (hipokaliemia) we krwi jest wynikiem zabiegów operacyjnych, odżywiania przez sondę lub dostarczania pokarmu pozajelitowo. Niski potas we krwi może być wywołany wymiotami, biegunką, przetoką jelitową lub żołądkową, kwasicą metaboliczną, działaniem hormonów nadnerczy. Na obniżenie stężenia potasu mają wpływ leki moczopędne, kwasica kanalikowa, zaburzona funkcja kanalików nerkowych, przemieszczanie potasu z płynu pozakomórkowego do komórek (po obciążeniu glukozą, po podaniu insuliny, zwłaszcza w kwasicy cukrzycowej), leczenie testosteronem oraz zwiększona synteza białek. Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza. polecamy

Hipokaliemia czyli niedobór potasu to zmniejszenie poziomu potasu w surowicy krwi poniżej 3,5 mmol/L. Może mieć rozmaite przyczyny, a objawy braku potasu w dostatecznej ilości związane są przede wszystkim z upośledzeniem działania układu mięśniowego, nerwowego oraz nerek, a także rozwojem zasadowicy nieoddechowej.

Polidypsja u dziecka, czyli nadmierne pragnienie, choć nie wydaje się groźną przypadłością, może zwiastować poważne problemy ze zdrowiem. To dlatego jeśli dziecko bardzo dużo pije, warto się temu przyjrzeć. Jakie są przyczyny i objawy polidypsji? Jak ją leczyć? Polidypsja u dziecka, czyli nadmierne pragnienie może pojawić się, gdy organizm traci płyny w związku z poceniem się, które towarzyszy dużemu wysiłkowi fizycznemu, wysokiej temperaturze otoczenia czy gorączce. To zjawiska naturalne. W innych sytuacjach uczucie silnego pragnienia, zwłaszcza długotrwałe, może być objawem choroby. O polidypsji u dziecka mówi się, gdy ilość spożywanych płynów wykracza poza normę i wynosi nawet 6 litrów w ciągu doby. Oznacza to, że dziecko nią dotknięte pragnienie odczuwa nieustannie. Polidypsja może pojawić się w każdym wieku. Zwykle towarzyszy jej poliuria, czyli wielomocz (mówi się o nim, gdy mocz jest wydalany w ilości większej niż 3 litry na dobę. Polidypsja u dziecka charakteryzuje się tym, że ilości przyjmowanych płynów nie zależą od okoliczności: infekcji przebiegającej z wysoką gorączką, podejmowania lub nie wysiłku fizycznego, a także upału. Polidypsja u dziecka - przyczyny Polidypsja u dziecka może mieć bardzo różne przyczyny. Najczęściej odpowiada za nią: cukrzyca. Nadmierne pragnienie jest związane ze wzmożoną utratą wody z moczem. Inne jej objawy to zmęczenie czy nieuzasadniony spadek masy ciała. Potrzeba częstego picia zwykle towarzyszy osobom z niezdiagnozowaną cukrzycą typu 1., w mniejszym stopniu z cukrzycą typu 2. moczówka, związana jest z wazopresyną, hormonem odpowiadającym za zatrzymywanie wody w organizmie. Wyróżnia się jej dwa rodzaje: moczówkę prostą ośrodkową, gdy w organizmie brakuje wazopresyny oraz moczówkę prostą obwodową (nerkową). Wówczas wazopresyna nie może działać ze względu na defekty receptorów w nerkach (dochodzi do niewrażliwości cewek nerkowych na działanie wazopresyny), zaburzenia psychiczne. Mając je na uwadze mówi się o polidypsji psychogennej. Ta najczęściej rozwija się wraz z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami nastroju czy zaburzeniami rozwoju. Bywa, że w ten sposób manifestuje się narażenie na duży bądź permanentny stres. Polidypsja psychogenna jest częstym zaburzeniem pojawiającym się u dzieci, które próbują odreagować trudne dla nich sytuacje i związane z nimi napięcie, anemia, nadczynność tarczycy (dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów gruczołu tarczowego), zaburzenia hormonalne, hiperkalcemia, czyli nadmiar wapnia, zaburzenia wodno-elektrolitowe - zaburzenia homeostazy organizmu, stosowanie diuretyków, czyli leków moczopędnych oraz innych leków, przedawkowanie witaminy D i A. Polidypsja bardzo często jest objawem choroby, dlatego nie wolno jej ignorować, zwłaszcza jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas. Gdy pojawiają się niepokojące sygnały, należy z dzieckiem iść do lekarza. Polidypsja u dziecka - diagnostyka i leczenie Ponieważ polidypsja u dziecka nie jest chorobą, a jej objawem, bardzo ważne jest znalezienie jej przyczyny i ustalenie choroby, która ją wywołała. W tym celu należy wykonać wiele różnych badań laboratoryjnych zleconych przez lekarza, w zależności od podejrzewanego podłoża problemu. Lekarz stawia diagnozę mając obraz sytuacji, w oparciu o rozmowę z pacjentem, badanie fizykalne (z oceną stanu nawodnienia organizmu), wyniki badań laboratoryjnych. Aby wyleczyć polidypsję u dziecka należy wyleczyć wywołującą ją chorobę. Terapia zależy zatem od przyczyny, która ją wywołała. Diagnoza polidypsji psychogennej stawiana jest dopiero po wykluczeniu innych możliwych patologii prowadzących do nadmiernego pragnienia. Polidypsja u dziecka - konsekwencje i powikłania Polidypsja u dziecka, czyli nadmierne pragnienie, może być groźne nie mniej niż choroba, która ją wywołała. Zdarza się bowiem, że jej konsekwencją jest zatrucie wodne. Dochodzi do niego, gdy nadmierna ilość przyjętych płynów nie jest wydalana z organizmu. Ponieważ w organizmie gromadzi się zbyt dużo wody, dochodzi do rozcieńczenia płynów ustrojowych oraz hiponatremii - niedoboru sodu we krwi. Skutkiem zatrucia wodnego może być wyciek płynów do jam ciała oraz obrzęk mózgu. Przyjmowanie dużej ilości płynów może wywoływać odchylenia od normy w badaniach krwi. Obserwuje się spadek hematokrytu i zaburzenia elektrolitowe spowodowane rozcieńczeniem płynów ustrojowych. Szczególnie groźny jest spadek stężeń sodu oraz potasu.

Fosfor w organizmie pełni wiele ważnych funkcji. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek ustroju. Uczestniczy w produkcji energii, wpływa na rozwój i funkcjonowanie kości, mięśni i układu nerwowego. Wywiera istotny wpływ na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. Ciężki niedobór fosforanów może być groźny dla zdrowia i życia, ale jego nadmiar także wiąże się z ryzykiem powikłań. Przyczyny zaburzeń poziomu fosforu w surowicy krwi są rozmaite, a ich rozpoznanie jest kluczowe w kontekście leczenia. Pomiar stężenia fosforu nieorganicznego w surowicy krwi jest przydatny w diagnostyce i monitorowaniu wielu chorób. Głównym źródłem fosforanów w diecie są produkty zbożowe, produkty mleczne, mięso i podroby, ryby, sery i wędliny. Spis treści: Fosfor – rola w organizmie Fosfor nieorganiczny – nadmiar czy niedobór? Badanie poziomu fosforu w surowicy krwi Niedobór fosforu – objawy i skutki Przyczyny niedoboru fosforu Nadmiar fosforu – objawy i skutki Przyczyny nadmiaru fosforu Fosfor w organizmie człowieka – co obniża jego poziom, a co go zwiększa? 1. Fosfor – rola w organizmie Fosfor w organizmie człowieka pełni szereg istotnych funkcji i jest niezbędny do jego prawidłowego funkcjonowania. Podobnie jak wapń, jest składnikiem budulcowym i bierze udział w mineralizacji kości i zębów. Odgrywa ważną rolę w budowaniu tkanek miękkich i błon komórkowych. Występuje w jądrach komórkowych i jest jednym ze składników kwasów nukleinowych. Uczestniczy w wielu procesach metabolicznych, przemianach tłuszczów, węglowodanów i reakcjach energetycznych. Bierze udział w przewodzeniu bodźców nerwowych i pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej w ustroju. Wchodzi w skład wielu enzymów i ważnych związków wysokoenergetycznych. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni i wzrostu kości. Jego zawartość w ludzkim organizmie wynosi około 1% masy ciała. Ponad 80% fosforu znajduje się w zębach i kościach. Stężenie fosforanów we krwi jest wypadkową procesów wchłaniania z przewodu pokarmowego, wydalania przez nerki i metabolizmu kości. Ich poziom w organizmie jest regulowany przez parathormon i witaminę D. Zalecane dzienne spożycie fosforu jest zależne od wieku. U niemowląt wynosi 150-300 mg/dobę, u dzieci od 460 mg/dobę w 1 do 600 mg/dobę w 9 U chłopców i dziewczynek do 18 – 1250 mg/ dobę, a u dorosłych mężczyzn i kobiet – 700 mg/dobę.[2] Większe zapotrzebowanie na fosfor w okresie dorastania wynika ze zwiększonych potrzeb rozwijającego się organizmu. Fosfor potrzebny jest do budowy mięśni, kości i innych tkanek. Co ciekawe, uważa się, że zapotrzebowanie na fosfor nie wzrasta w okresie ciąży i laktacji. Odpowiednią ilość fosforu dla rosnącego płodu zapewnia zwiększone wchłanianie fosforu z diety u kobiet będących w ciąży. U kobiet, które karmią piersią, dochodzi natomiast do wzmożonej resorpcji fosforu z kości. W Polsce dobowa zawartość fosforanów w diecie wynosi około 600-900 mg. [1] 2. Fosfor nieorganiczny – nadmiar czy niedobór? Badanie poziomu fosforu w surowicy krwi Badanie poziomu fosforanów nieorganicznych wymaga pobrania próbki krwi żylnej. Ich prawidłowe stężenie w surowicy krwi wynosi 0,9 – 1,6 mmol/L czyli 2,8 – 5,0 mg/dL. [1] Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, ale najlepiej wykonać je na czczo. W jakich sytuacjach wykonuje się pomiar stężenia fosforu nieorganicznego w organizmie? Wskazania do badania obejmują: diagnostykę chorób przytarczyc, diagnostykę chorób kości, diagnostykę chorób tarczycy, diagnostykę chorób nerek, zaburzenia poziomu witaminy D, monitorowanie osób w trakcie dializoterapii i poddawanych intensywnej opiece medycznej, monitorowanie osób żywionych pozajelitowo, zaburzenia elektrolitowe, alkoholizm, objawy osłabienia siły mięśni i bóle kostne. W celu poszukiwania przyczyny zaburzeń poziomu fosforu we krwi, przydatne mogą okazać się także badania poziomu wapnia, magnezu, potasu, witaminy D i jej metabolitów, kreatyniny, parathormonu, badanie ogólne moczu, wydalanie fosforanów z moczem oraz gazometria (ostra hipofosfatemia może być efektem zasadowicy oddechowej). Badanie stężenia fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi możesz wykonać w DIAGNOSTYCE, podobnie jak inne badania laboratoryjne. Pamiętaj jednak, by w razie jakichkolwiek niepokojów lub nieprawidłowości, koniecznie skonsultować się z lekarzem. 3. Niedobór fosforu – objawy i skutki Spadek poziomu fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi poniżej 0,9 mmol/L nazywamy hipofosfatemią. Skutki niedoboru fosforu związane są z zaburzeniem funkcjonowania wszystkich komórek organizmu i zależą od nasilenia niedoboru i okresu czasu, w którym do niego doszło. Jeśli hipofosfatemia jest łagodna lub umiarkowana i trwa przewlekle, objawy mogą być niezauważalne lub obejmować osłabienie i bóle mięśniowe, bóle kostne, wymioty czy parestezje (np. mrowienie, drętwienie). U dzieci niedobór fosforu może prowadzić do krzywicy, a u dorosłych do osteomalacji. Wzrasta także podatność na infekcje. Ciężki i ostry niedobór fosforu może skutkować gwałtownym osłabieniem lub porażeniem mięśni szkieletowych, prowadzić do rabdomiolizy (rozpadu mięśni), pojawienia się drżenia zamiarowego lub drgawek. Czasami występują symptomy uszkodzenia wątroby, pojawia się ryzyko ciężkich zakażeń, hemolizy i skazy krwotocznej, a nawet zaburzeń świadomości i śpiączki. 4. Przyczyny niedoboru fosforu Niedobory fosforu w organizmie stwierdza się rzadko, z uwagi na jego powszechne występowanie w wielu produktach spożywczych i wysoką przyswajalność. Niemniej jednak, niedobór fosforu może pojawić się u osób nadużywających alkoholu, pacjentów cierpiących na choroby przewodu pokarmowego związane z zaburzeniami wchłaniania, niedożywionych oraz żywionych w sposób pozajelitowy. Przyczyną spadku poziomu fosforu mogą być także przewlekłe biegunki lub uporczywe wymioty, masywne oparzenia, intensywne leczenie cukrzycowej kwasicy ketonowej, zasadowica oddechowa, nadczynność przytarczyc, niedobór witaminy D i długotrwałe stosowanie leków zobojętniających kwas solny soku żołądkowego. Do utraty fosforanów może dochodzić podczas leczenia nerkozastępczego czy przy nadmiarze glikokortykosteroidów. 5. Nadmiar fosforu – objawy i skutki Poziom fosforanów w surowicy krwi >1,6 mmol/L to hiperfosfatemia. Nie istnieją swoiste objawy wskazujące na hiperfosfatemię, a obraz kliniczny i symptomy są ściśle zależne od przyczyny nadmiaru fosforu w surowicy. Skutki nadmiaru fosforu we krwi obejmują spadek syntezy witaminy D i hipokalcemię. Fosforany wiążą bowiem wapń, a odkładając się w ścianach tętnic istotnie zwiększają ryzyko miażdżycy. Hiperfosfatemia może prowadzić do rozwoju wtórnej nadczynności przytarczyc. Duża ilość fosforu w diecie niekorzystnie wpływa na wchłanianie innych składników mineralnych takich jak wapń, miedź, żelazo, magnez czy cynk. Jeśli stosujesz suplementy diety z fosforanami, ich przedawkowanie może objawiać się zaburzeniem pracy przewodu pokarmowego i pojawieniem się nudności, wymiotów czy biegunek. 6. Przyczyny nadmiaru fosforu Zbyt duże stężenie fosforu w organizmie może być związane z jego nadmierną podażą w codziennej diecie ( poprzez częste spożywanie pokarmów bogatych w fosfor lub wysoce przetworzonych produktów, gdzie dodawane są fosforany), żywieniem pozajelitowym lub wzmożonym wchłanianiem fosforu z przewodu pokarmowego (np. wskutek nadmiernego spożycia witaminy D). Przyczyną hiperfosfatemii mogą być także ciężkie urazy z uszkodzeniem tkanek, poważne zakażenia, intensywny wysiłek fizyczny, zespół rozpadu nowotworu, hemoliza, ciężka kwasica czy rabdomioliza, kiedy to dochodzi do nadmiernego uwalniania fosforu z komórek. Do wzrostu poziomu fosforu prowadzi również upośledzenie wydalania go przez nerki, co może być spowodowane ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek, niedoczynnością przytarczyc i niedoborem parathormonu (lub opornością tkanek na parathormon), niedoborem magnezu czy przyjmowaniem bisfosfonianów (leków stosowanych w osteoporozie). Długotrwałe unieruchomienie może prowadzić do wzmożonego uwalniania fosforanów z kości. 7. Fosfor w organizmie człowieka – co obniża jego poziom, a co go zwiększa? Fosfor jest powszechnym składnikiem wielu pokarmów. Do produktów bogatych w fosfor należą: ryby, ryby wędzone i konserwy rybne, mleko, sery podpuszczkowe dojrzewające, wędliny, czerwone mięso, podroby (np. wątróbka), drób, suszone owoce, rośliny strączkowe, jajka, kasze (np. gryczana), otręby, płatki zbożowe, ciemne pieczywo, migdały. Niektóre produkty zawierają dużo fosforu z uwagi na fosforany dodawane do nich w procesie przetwarzania żywności – np. jako substancje zagęszczające czy stabilizatory. Należą do nich cola, niektóre wędliny czy serki topione. Organizm z łatwością przyswaja fosfor z większości pokarmów. Wyjątek stanowią produkty zbożowe i strączkowe, z których przyswajalność fosforu jest niższa, z uwagi na połączenia fitynianowe. Wchłanianie fosforanów w przewodzie pokarmowym zwiększa się pod wpływem witaminy D i parathormonu, maleje natomiast w obecności wapnia i magnezu. W praktyce, większość fosforu jest dostarczana do organizmu poprzez jedzenie produktów zbożowych, mlecznych i mięsnych. Bibliografia: Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik [1] Normy żywienia dla populacji Polski – M. Jarosz [2] „Fosfor”- K. Jamruszkiewicz „Objawy i skutki niedoboru fosforu (hipofosfatemii)”- E. Kuchar „Fosfor” – B. Przygoda

za duzo potasu u niemowlaka